Um 1700 hàt d’r Fìrschtàbt Martin Gerbert behàuiptet, « as gìtt küm a Lànd üssr’m Elsàss, wu so viel gsunga, getàntzt un müsiziart wìrd ».
Drum dia viela Liadersàmmlunga wu ìn d’r Provìnzüssgfiahrt wora sìnn, un d’erschta devu, dia wum Goethe, sallamols Studant ìn Strossburg.

Vu ands XIX. Johrhundert bis noh ‘m zweita Waltkriag, han d’r Jean-Baptiste Weckerlin, Joseph Lefftz, François Wilhelm, Louis Pinck (da letscht ìm Mosellànd) hunderta vu Liader uffgschrìwa un veräffenligt.

Da umfàn­griches Volks­lia­der­schàtz­ka­scht­la, obwohl hàuipt­sa­chlig uff hoch­ditsch, hàt Stoff bsorgt fìr d’gegawartiga Kìn­scht­ler. Ma hàt bis ìn da 1980er Joh­ra noch üss’m Volk stàm­men­da Wii­sa wit­ter­scht gsàm­melt, sa bìl­da d’r hìt­ti­ga Reper­toire vu da Tràch­ta­grup­pa un « folk » Müsikàn­ta, a Jazz-grup­pa hàt sogàr dia trà­di­tion­nel­la Müsik àls Màte­rial zur Impro­vi­sa­tion benutzt, un a mank Lia­dermà­cher hàt nawa sina eige­na Hers­tel­lung ìn dara Fund­grüa­wa gschäpft.

Ìm 19. Joh­rhun­dert entfàl­tet wìder a Mundàrtdìch­tung mìt da Stö­ber, Vàt­ter un Sehn, gwìs­sa vu ìhre­na Tex­ta wara ver­tont (wia ‘s beriahm­ta « ‘s Elsass unses Lan­del » oder « d’r Hàns ìm Schnog­ga­loch ») un as wara Ope­ret­tla– un Luschts­peel­li­bret­tis verfàsst. Spee­ter schribt d’r Thàn­ner Vic­tor Schmidt, dank sina müsi­ka­li­scha Kennt­nis­sa, sal­wer Müsik zu sina Gedìchter.

Vu da fuf­zi­ger Joh­ra àb, han zwei Kaba­ret­ti­sch­ta, d’r Ger­main Mül­ler un d’r Toni Trox­ler, d’r Wag fìr d’hìttiga San­ger wit­ter­scht gebàhnt.

Dànk d’r Mai 68 Bewegung

Dàs gsàm­ta Erb­tum bìl­det d’r Hìn­ter­grund so wia d’r Boda fìr d’Blüatazitt vu da elsas­si­scha San­ger un Lia­dermà­cher ìn d’r ersch­ta Hälf­ta vu da zewe­zi­ger Joh­ra, wu ents­prìngt ìn d’r Wal­la vum angelsäch­si­ger « folk revi­val » so wia ìn d’r Mai 68 Bewe­gung, un ìsch stàrk gebun­da mìt da ver­schie­de­na Demons­trà­tio­na àm Ower­rhi bi Màr­ckol­scha, Wyhl un geg’m ‘s Àtom­kràft­wark vu Fas­sa­na. D’ Figür vum z’friaih vers­tor­we­ner Jean Den­tin­ger, San­ger un Müsi­ker, si Ìntras­sa fìr Literàtür àm Ower­rhi un si Kàmpf um Umwalt­schutz blibt vu dara Zitt har ìm a man­ker si Gedachtnis.

Viel vu da hìt­ti­ga elsas­si­scha San­ger un Lia­dermà­cher han ìn dana Joh­ra ìhra Kar­riere àgfàn­ga, un gwìs­sa ìhr Kìn­scht­ler­berüaf üssgwählt : drum sìnn oï d’meischta het­ta schu ìm Rüe­jhs­tànd, oder nìt witt devu !

Üsser da erwähn­ta eige­na Hei­met­wurz­la gheert zu d’r Erb­schàft oï’d’ fràn­zee­si­scha « Chan­son » : ‘s Umschrii­wa, un ìn d’r Mundàrt ‘s Àpàs­sa vu bekànn­ta wal­scha San­ger ìsch a Kenn­zei­cha vu d’r elsas­si­scha Lia­der­lànd­schàft, gli­ch­zit­tig a Ziig vum Ifluss vu dara Sit­ta vu d’r Dop­pelt-Kültür un oï vum Wìl­la ze bewii­sa, dàss ma ìn d’r Mundàrt ‘s gli­cha sàga kàt àss uff fràn­zeesch, un àss d’Sproch glich so wart­voll ìsch.

Wia d’elsassischa Lia­ders­zene bim Publi­kum àkummt ìsch veran­der­lig, un hàt mìt rei­na Kun­scht­schät­zung nix z’tüa : as kummt nur druff à, wia sìch a jeder uff’m Punkt Regionàls­proch iilosst, un wu komi­scher­wiis unàb­han­gig ìsch vun ra ein­hei­mi­scha oder frem­da Àbstàmmung.

Bes­ser àss a làn­ger Erklä­rung­versüach, pàsst do a per­seen­liges Erlab­nis : àfàngs da zwei­tàui­si­ger Joh­ra, hàn i mìt dr Müsik­grup­pa Gerà­nium ìn Schà­làm­pi (bi Neia­burg àm Rhi) gspeelt, mìt ma Pro­gramm, wu Lia­der gmì­scht hàt uff elsas­ser­ditsch, fràn­zeesch un uff ver­schìe­de­na europäi­scha Spro­cha. Noh ‘m Uff­trìtt kummt a Fràui züa m’r un sait m’r, àss ra ‘s Kon­zart güat gfàl­la hàt, bsun­der­scht d’Liader üss Euro­pa, wil sa kè elsas­ser­ditsch vers­teht… Ìch hàn a Rung gbrücht, um bewusst ze wara, dàs dia Bemer­kung eigent­lig bedit­ta sott, dàss, àllem Àschiin noh, dia Fràui ke grìn­sch­ta Mia­jh ghà hàt um gria­chisch, ita­lia­nisch, spà­nisch, schwe­disch, yid­dish, rüs­sisch- tziginerisch,ze versteh !

Elsas­ser­ditsch ìsch ‘ra eifàch nìt­gnia­gend exo­tisch gseh !

A gwìs­ser Chor­di­ri­gant wott zum Heh geh ke elsas­si­scha Lia­der ìn sim Pro­gramm ifia­ga, trotz d’m Wunsch vu sina San­ger, wu sìch noh­da wun­der­schee­na viarstìm­mi­ga Volks­lia­de­rhàr­mo­ni­sia­run­ga seh­na, un wu zit­ter Johr­zehnte vorhàn­da sìnn.

el

Fìr da eind­jun­ger San­ger, war d’regionàlSproch, wu n’r zwàr­be­herr­scht, a Hìn­der­nissfìr­si­na « nàtionà­la » Kàrriera.

D’ewiga Mìschung vu Salb­sch­tent­war­tung un Salb­scht­veràch­tung­wu ìmElsàss­zit­teràn a 1945 herrscht.

As sìnn ìm Momant unga­fahr meh àss zwàn­zig San­ger un Lia­dermà­cher wu sìch uff elsas­ser­ditsch üss­dru­cka. Sehr wenig sìnn Pro­fikìn­scht­ler, un vu dana wu ‘s sìnn, kàt kei­ner nur vu sin­ra Kun­scht ìn Mundàrt lawa.

Kè Erfolg bi da Bihneuffrittveràstàlter

Zur siner Fär­de­rung erhàl­tet d’regionàla Lia­ders­zene Unterstìt­zung vu d’r OLCA (Àmt fìr Sproch un Kültür), d’r Verein « Lia­der­brunne » bschaf­tigt sìch mìt’m CD Ver­triab, kìrz­lig hàt « Radio bleue Elsàss » a Mundàrt­liad­wett­be­warb orgà­ni­siart mìt ebbe­na zeh ìnte­ressàn­ta unbekànn­ta Teil­neh­mer, d’ johr­li­ga Veràns­tàl­tung « Frieh­johr fìr uns­ri Sproch » kàt a Gla­ga­heit zum ‘s Publi­kum­traf­fa àbia­ta, àwer d’Entscheidunga zum a mee­gli­ger Bìh­neuff­trìtt bli­wa in da Hand vu da Veràs­tàl­ter un bi dana hàt d’elsassische Lia­ders­zene gàr kè viel Erfolg.

Denn ìn da unga­fahr fuf­zig Àstàl­ta wu sìch àn dàrs­tel­len­der Kun­scht wìd­ma (Stàdt­theà­ter, Kültür­zen­trum, usw.) seht un heert ma d’Mundàrtkìnschtler gànz sal­ta ; ke Wun­der, àss a Teil vu ne na meh vor Kìn­der un ìn Schüa­la sìngt àss vor Erwàch­se­na, un denn der­no, mei­sch­tens fìr unof­fi­ziel­la Verei­na un ìn klei­na Orta.

Fìr d’ « Scène natio­nale » z’Milhüsa, z.B., hàt d’regionàla Kültür so wie so nixz’tüa, un ver­ro­tet so a typi­scher jàko­bi­ni­scher Stàndpunkt.

‘SArgü­mant (oder d’Üssreed ? )vu da Ìnten­dan­ta seig, dàss d’ betrof­fe­na Kìn­scht­ler kè Publi­kum àzia­ga, wàs d’Wìrkligkeit regel­mas­sig wìder­legt : einer vun e na, wu zum Glìck a Sàch ànders seht, meint, as sta­cka ideo­lo­gi­scha Grìn­da do drìnter.

D’Züakunft vu d’r Dia­lekt­san­gers­ze­na hangt dewa­gaang àb àm polit­scher Wìl­la d’ Regionàls­proch drìn­gend z’retta’un z’färdra, un da fahlt lei­der ìmmer noch.

Daniel MURINGER