Um 1700 hàt d’r Fìrschtàbt Martin Gerbert behàuiptet, « as gìtt küm a Lànd üssr’m Elsàss, wu so viel gsunga, getàntzt un müsiziart wìrd ».
Drum dia viela Liadersàmmlunga wu ìn d’r Provìnzüssgfiahrt wora sìnn, un d’erschta devu, dia wum Goethe, sallamols Studant ìn Strossburg.
Vu ands XIX. Johrhundert bis noh ‘m zweita Waltkriag, han d’r Jean-Baptiste Weckerlin, Joseph Lefftz, François Wilhelm, Louis Pinck (da letscht ìm Mosellànd) hunderta vu Liader uffgschrìwa un veräffenligt.
Da umfàngriches Volksliaderschàtzkaschtla, obwohl hàuiptsachlig uff hochditsch, hàt Stoff bsorgt fìr d’gegawartiga Kìnschtler. Ma hàt bis ìn da 1980er Johra noch üss’m Volk stàmmenda Wiisa witterscht gsàmmelt, sa bìlda d’r hìttiga Repertoire vu da Tràchtagruppa un « folk » Müsikànta, a Jazz-gruppa hàt sogàr dia tràditionnella Müsik àls Màterial zur Improvisation benutzt, un a mank Liadermàcher hàt nawa sina eigena Herstellung ìn dara Fundgrüawa gschäpft.
Ìm 19. Johrhundert entfàltet wìder a Mundàrtdìchtung mìt da Stöber, Vàtter un Sehn, gwìssa vu ìhrena Texta wara vertont (wia ‘s beriahmta « ‘s Elsass unses Landel » oder « d’r Hàns ìm Schnoggaloch ») un as wara Operettla– un Luschtspeellibrettis verfàsst. Speeter schribt d’r Thànner Victor Schmidt, dank sina müsikalischa Kenntnissa, salwer Müsik zu sina Gedìchter.
Vu da fufziger Johra àb, han zwei Kabarettischta, d’r Germain Müller un d’r Toni Troxler, d’r Wag fìr d’hìttiga Sanger witterscht gebàhnt.
Dànk d’r Mai 68 Bewegung
Dàs gsàmta Erbtum bìldet d’r Hìntergrund so wia d’r Boda fìr d’Blüatazitt vu da elsassischa Sanger un Liadermàcher ìn d’r erschta Hälfta vu da zeweziger Johra, wu entsprìngt ìn d’r Walla vum angelsächsiger « folk revival » so wia ìn d’r Mai 68 Bewegung, un ìsch stàrk gebunda mìt da verschiedena Demonstràtiona àm Owerrhi bi Màrckolscha, Wyhl un geg’m ‘s Àtomkràftwark vu Fassana. D’ Figür vum z’friaih verstorwener Jean Dentinger, Sanger un Müsiker, si Ìntrassa fìr Literàtür àm Owerrhi un si Kàmpf um Umwaltschutz blibt vu dara Zitt har ìm a manker si Gedachtnis.
Viel vu da hìttiga elsassischa Sanger un Liadermàcher han ìn dana Johra ìhra Karriere àgfànga, un gwìssa ìhr Kìnschtlerberüaf üssgwählt : drum sìnn oï d’meischta hetta schu ìm Rüejhstànd, oder nìt witt devu !
Üsser da erwähnta eigena Heimetwurzla gheert zu d’r Erbschàft oï’d’ frànzeesischa « Chanson » : ‘s Umschriiwa, un ìn d’r Mundàrt ‘s Àpàssa vu bekànnta walscha Sanger ìsch a Kennzeicha vu d’r elsassischa Liaderlàndschàft, glichzittig a Ziig vum Ifluss vu dara Sitta vu d’r Doppelt-Kültür un oï vum Wìlla ze bewiisa, dàss ma ìn d’r Mundàrt ‘s glicha sàga kàt àss uff frànzeesch, un àss d’Sproch glich so wartvoll ìsch.
Wia d’elsassischa Liaderszene bim Publikum àkummt ìsch veranderlig, un hàt mìt reina Kunschtschätzung nix z’tüa : as kummt nur druff à, wia sìch a jeder uff’m Punkt Regionàlsproch iilosst, un wu komischerwiis unàbhangig ìsch vun ra einheimischa oder fremda Àbstàmmung.
Besser àss a lànger Erklärungversüach, pàsst do a perseenliges Erlabnis : àfàngs da zweitàuisiger Johra, hàn i mìt dr Müsikgruppa Gerànium ìn Schàlàmpi (bi Neiaburg àm Rhi) gspeelt, mìt ma Programm, wu Liader gmìscht hàt uff elsasserditsch, frànzeesch un uff verschìedena europäischa Sprocha. Noh ‘m Ufftrìtt kummt a Fràui züa m’r un sait m’r, àss ra ‘s Konzart güat gfàlla hàt, bsunderscht d’Liader üss Europa, wil sa kè elsasserditsch versteht… Ìch hàn a Rung gbrücht, um bewusst ze wara, dàs dia Bemerkung eigentlig beditta sott, dàss, àllem Àschiin noh, dia Fràui ke grìnschta Miajh ghà hàt um griachisch, italianisch, spànisch, schwedisch, yiddish, rüssisch- tziginerisch,ze versteh !
Elsasserditsch ìsch ‘ra eifàch nìtgniagend exotisch gseh !
A gwìsser Chordirigant wott zum Heh geh ke elsassischa Liader ìn sim Programm ifiaga, trotz d’m Wunsch vu sina Sanger, wu sìch nohda wunderscheena viarstìmmiga Volksliaderhàrmonisiarunga sehna, un wu zitter Johrzehnte vorhànda sìnn.
Fìr da eindjunger Sanger, war d’regionàlSproch, wu n’r zwàrbeherrscht, a Hìndernissfìrsina « nàtionàla » Kàrriera.
D’ewiga Mìschung vu Salbschtentwartung un Salbschtveràchtungwu ìmElsàsszitteràn a 1945 herrscht.
As sìnn ìm Momant ungafahr meh àss zwànzig Sanger un Liadermàcher wu sìch uff elsasserditsch üssdrucka. Sehr wenig sìnn Profikìnschtler, un vu dana wu ‘s sìnn, kàt keiner nur vu sinra Kunscht ìn Mundàrt lawa.
Kè Erfolg bi da Bihneuffrittveràstàlter
Zur siner Färderung erhàltet d’regionàla Liaderszene Unterstìtzung vu d’r OLCA (Àmt fìr Sproch un Kültür), d’r Verein « Liaderbrunne » bschaftigt sìch mìt’m CD Vertriab, kìrzlig hàt « Radio bleue Elsàss » a Mundàrtliadwettbewarb orgànisiart mìt ebbena zeh ìnteressànta unbekànnta Teilnehmer, d’ johrliga Verànstàltung « Friehjohr fìr unsri Sproch » kàt a Glagaheit zum ‘s Publikumtraffa àbiata, àwer d’Entscheidunga zum a meegliger Bìhneufftrìtt bliwa in da Hand vu da Veràstàlter un bi dana hàt d’elsassische Liaderszene gàr kè viel Erfolg.
Denn ìn da ungafahr fufzig Àstàlta wu sìch àn dàrstellender Kunscht wìdma (Stàdttheàter, Kültürzentrum, usw.) seht un heert ma d’Mundàrtkìnschtler gànz salta ; ke Wunder, àss a Teil vu ne na meh vor Kìnder un ìn Schüala sìngt àss vor Erwàchsena, un denn derno, meischtens fìr unoffiziella Vereina un ìn kleina Orta.
Fìr d’ « Scène nationale » z’Milhüsa, z.B., hàt d’regionàla Kültür so wie so nixz’tüa, un verrotet so a typischer jàkobinischer Stàndpunkt.
‘SArgümant (oder d’Üssreed ? )vu da Ìntendanta seig, dàss d’ betroffena Kìnschtler kè Publikum àziaga, wàs d’Wìrkligkeit regelmassig wìderlegt : einer vun e na, wu zum Glìck a Sàch ànders seht, meint, as stacka ideologischa Grìnda do drìnter.
D’Züakunft vu d’r Dialektsangerszena hangt dewagaang àb àm politscher Wìlla d’ Regionàlsproch drìngend z’retta’un z’färdra, un da fahlt leider ìmmer noch.
Daniel MURINGER
Traduction???
en français malgré mon nom bien alsacien…